Dewi Sartika Jaman kiwari

Dimuat di Majalh SundaMidang, 25 Desember-25 Januari 2017

Dewi Sartika Jaman Kiwari

Ku  Nina Rahayu Nadéa

                Dewi Sartika. Wanoja sunda, dibabarkeun di Bandung 4 Desember 1884, pupus di Tasikmalaya 11 September 1947. Gaurna memang teu pati kadéngé. Kaéléhkeun ku R.A Kartini, Cut Nya Dien, jeung lainna. Mangrupakeun tokoh Sunda  anu kacida gedé jasana pikeun kamekaran pendidikan khususna wanoja sunda. Nya manéhna pisan anu boga patekadan anu kacida alusna  pikeun ningkatkeun martabat wanita  anu asalna kalingkung ku adat, hengker ku kaayaan. Apanan jaman harita mah awéwé téh cukup cicing di imah waé ngawulaan nu jadi salaki. Peun. Hal ieu kasaksian  pisan ku Dewi Sartika. Indungna Rd Ayu Rajapermas sakitu tuhuna kanu jadi salaki, nepi ka waktu salakina-Rd Rangga Somanegara dibuang ka Ternate pan indungna gé nuturkeun nu jadi salaki, ninggalkeun budakna kaasup Dewi Sartika anu leutik kénéh. Dewi Sartika anu harita  kelas 3ELS (Europesche Lagere School) kudu eureun sakolana.

Dewi sartika dibawa ku Uwana, Patih Cicaléngka. Tah di dieu, Dewi sartika diajarkeun elmu kaparigelan awéwé.   Misalna: masak, ngatur méja, cara neundeun dahareun, cara maké séndok jeung garpuh, cara nyarita, dangdan jeung réa réa deui. Ieu élmu téh kacida gedé mangfaatna pikeun Dewi Sartika. Yakin yén éta élmu bakal aya manfaatna heunteu waé keur dirina tapi ogé keur nu lain. Gaul jeung abdi dalem harita teu dianggap leutik haté anggur beuki ngasah rasa, ngatik dirina.

                Kabuktian waktu indungna balik. Ngaligeuh. Hirup ngan saukur gumantung ka batur. Da memang mimitina ukur ngawulaan nu jadi salaki. Dewi Sartika hojah. Nyanghareupan ieu kaayaan ku kasadaran. Metakan pangabisana anu geus kacangking. Harita di tukang imah manéhna ngajarkeun rupaning élmu kawanojaan sarupaning ngaput, masak, jeung réa réa deui. Tina ladang ngajar  bisa mantuan kahirupan sapopoé. Lantaran loba nu mére béas, uyah, kalapa ka manéhna.  Kadieunakeun ngajar téh nambahan.  Ngajarkeun maca, nulis, ngitung, sarta ngajarkeun ogé bahasa sunda, malayu jeung walanda.

                Dewi Sartika anu pinter ku hiji kadua. Pinter sacara akademik lantaran meunang gembelangan élmu waktu di  ELS tur pinter kaparigelan waoja waktu inyana aya di Uwana. Éta élmu téh heunteu waé dikeukeuweuk ku sorangan. Tapi Dewi Sartika boga paniatan anu kacida luhung.  Hayang ngangkat martabat  jalma sederhana anu aya di sabudeureunna. Nasib kaom wanita  di jaman penjajahan harita mémang kacida prihatinna. Teu bisa mekarkeun diri sumawona sakola luhur. Hirup ngan saukur, kasur, dapur jeung sumur téh lain bohong. Tah Dewi Sartika embung ningali siga kitu.  Atribut nu ayana dina dirina salaku turunan ningrat heunteu nyababkeun dirina gedé hulu malah mandar nyieun amalan nu hadé keur balaréa. Noblese Oblige-Keningratan membawa kewajiban.

                16 Januri 1904 Dewi Sartika  muka Sakola Istri nu mangrupakeun sakola wanoja munggaran  di Indonesia. Ruangan anu dipaké  nyaéta pendopo Kabupatén Bandung. Mingkin ka dieu jumlah muridna ngalobaan. Antukna sakola ogé nambahan réa.  Enya Dewi Sartika mah lain ngan saukur méré gagasan atawa ide wungkul tapi nepi ka dirina sorangan terjun ka lapangan. Terus ngadidik muridna sangkan pinter. Kahayang ngamajukeun wanoja sunda téh kacumponan. Janggélék sakola istri mangrupakeun bukti nyata yén manehna geus bajoang. Pantes, lamun Dewi sartika diajén Pahlawan Nasional.

                Kahayang jeung kamuliaan Dewi Sartika pikeun ngamekarkeun pendidikan ningkatkeun martabat wanoja sunda teu bisa dianggap pira. Perlu terus dimekarkeun deui ku wanoja jaman kiwari. Wanoja sunda kudu sakola luhur sangkan teu dianggap réméh. Teu meunang gampang boboléh. Tingali Dewi sartika dina kaayaan prihatin tapi sumangetna ngagedur sarta keukeuh hayang nambahan pangaweruh wanoja Sunda. 

                Kiwari? Memang kacida lobana wanoja sunda anu geus mekarkeun diri. Sakolana laluhur. Awahanna mingkin ngalegaan. Heunteu waé ngan saukur dina dunya pendidikan, tapi geus ngalegaan ka widang séjén. Politik, Olahraga, kaséhatan jeung réa réa deui.

Tingali waé dina kahirupan sapopoé. Di sabudeureun urang. Awéwé sarua digawé siga lalaki. Sarua néangan nafkah.  Jaman ayeuna awéwé lalaki kudu paheuyeuk leungeun dina ngambah sagara rumah tangga. Masalah ékonomi jeung masalah lainna kudu ditungkulan ku duaan.  Kahayang ngamajukeun anak-anak, kulawarga mémang butuh perjuangan. Awéwé jaman kiwari teu bisa ngan saukur cicing di kasur dapur wungkul.

                Ogé kudu bisa ngabuktikeun, yén wanoja téh bisa jadi pamingpin. Heunteu waé ngan saukur lalaki. Dewi sartika geus ngabuktikeun. Ciri ciri kapamingpinanan geus aya di dirina. Ti mimiti ulin ‘sasakolaan.’ Pon kitu deui waktu kulawargana aya dina masalah. Sagalana jadi pecut dirina sangkan bisa terus bajoang ngaleungitkeun bangbaluhna.

                Ngadu’a anu pohara. Sangkan lahir Sartika Sartika anu leuwih tangguh. Anu bisa ngungkulan masalah negeri anu beuki dieu mingkin pabeulit. Dewi Sartika anu angger tara aya kahariwang. Teuneung ludeng makalangan nyanghareupan jaman. 

                Tapi aya kahariwang anu pohara. Nitenan kaayaan kiwari. Perkara élmu kawanojaan anu   geus luntur.  Élmu masak, ngawulaan nu jadi salaki jeung lainna ilang. Kasieun perkara émansipasi wanita anu kabamblasan. Harendeg, mun ningali awéwé nu sukses karierna, pukah dina urusan rumah tanggana lantaran mandang  yén salakina aya di handapeun. Teu satata. Robah pamadegan.  Loba awéwé nu antukna asa aing pangluhurna dina sagalana tur teu ngajénan ka salaki -ka kulawargana.  

                Dewi Sartika mah heunteu kitu apanan. Ngadumaniskeun kapinteran akademik jeung kaparigelan wanoja. Ngadumaniskeun dua duana dina kahirupan sapopoé. Éta nu kudu diinget. Yén wanita sunda teh kudu lahir jeung maju  bari angger inget kana kodratna. Kodrat anu nepi ka iraha waé moal leungit. Awéwé angger  kudu hormat ka salaki, nu  jadi pigur pikeun anak-anakna. Awéwé bakal jugala lantaran aya nu ngadukung ti tukangna saha deui ari lain salaki atawa kulawargana.  Dewi Sartika tetep jadi awéwé tohaga lantaraan aya nu  ngadukungna- Raden Agah Suriawinata, diantarana.  Wanoja sunda kudu maju dina ajeg ajeg kodratina.***

                 

Nina Rahayu Nadéa. Nulis dina bahasa Indonesia jeung bahasa Sunda. Tulisanna dimuat di:  Pikiran Rakyat, Galamedia, Kabar Priangan, Majalah Kartini, Analisa Medan, Radar Bojonegoro, Majalah Potret Banda Aceh, Majalah Baca Banda Aceh, Suara Karya, Suara Daerah, Majalah Kandaga, Majalah Mangle, SundaMidang, Galura,  Tabloid Ganesha, Tribun Jabar, Koran Merapi Yogyakarta, Majalah HAI, Majalah Loka Tasikmalaya, Majalah Guneman,  Sastra Sumbar, Majalah Bobo, Buletin Jejak, KOMPAS, Kedaulatan Rakyat, Solo Pos, Joglo Semar, Radar Bayuwangi, jrrd