Turus
Pangharepan
Ku:
Nina Rahayu Nadéa
Kalawan
imeut, Mang Jamal nancebkeun tuturus dina tiap galengan anu garing sarta taneuhna geus subur. Sakapeung
leungeuna hideng nyabutan jukut anu teu
weléh
ngajijimbrung dina galengan. Késang nu ngagarajag dina tarang teu
diwaro, ngeclak mapay pipi, gado, murag muru lemah. Kacapé
nu nyangsaya dina waruga teu ditolih demi maheutkeun tuturus jeung haténa
nu salila ieu ngemu rusiah. Rusiah ngeunaan kahirupan salaku patani nu mingkin
gudawang mikiran hirup jeung kahirupan. Hiji-hiji tuturus ditancebkeun maké
haté
jeung cinta enggoning nedunan kahayangna. Hayang ngaronjatkeun kahirupan. Malah
mandar bisa hirup waluya siga nu lain. Siga Mang Udin nu poé
kamari langsung bisa meuli motor mio tina ladang malawija tomat, atawa hayang
siga Aki Juhri anu minggu kamari bisa menderkeun imahna nu geus doyong tina
melak cabé. Nya pigur siga maranéhna nu geus nguatkeun haté Mang
Jamal pikeun pindah pileumpangan, méngpar tina jalan anu salila ieu disorang.
Enya hayang jadi jelema anu sarwa tinekanan dina kahirupan.
Dina
haté
pangleutikna kacida hayangna manéhna ningali Bi Éha pamajikanna ginding ku paké
gandang ku pakaya. Tah hal éta pisa anu antukna ngarobah paniatan
manéhna
salilla ieu.
“Geus
atuh Bapak, tong melak waé paré, sakali-kali melak palawija geura, susuganan atuh
kahirupan urang bisa menyat,” sora Bi Éha
nongtoréng kénéh dina ceulina.
“Ah
tadina mah horéam miarana, pan ari melak paré mah teu meakeun tanaga jeung
biaya nu gede. Béda jeung malawija,” omong Mang Jamal.
“Nya
kuring gé
ngarti, tapi pan melak palawija mah téréh beunghar. Teu burung
kagantian lah kacapéna gé,” témbal Bi Éha teu béak omong.
Demi
nedunan kahayang pamajikanna, Mang Jamal ridho uculan. Uculan tanaga, duit jeung
waktu. Tapi teu saeutik ogé Mang
Jamal nyalahkeun pamajikanna. Da salahna sorangan salila ieu teu bisa
nyenangkeun nu jadi anak pamajikan.
Kuniatan
siga kitu Mang Jamal nyieun kacindekeun jeung putusan dina haténa,
rék
melak tatanén
anu lain siga biasana. Kacang panjang geus jadi pilihan haténa.
Salila ieu Mang Jamal ngan saukur melak paré. Enya karasa ku manéhna
tina ladang paré hirupna bisa nagen, bisa ajeg dina kahirupan. Tina ladang
paré
saeutik-saeutik manéhna bisa nyéboran kaasih ka pamajikan nu dipicinta
sanajan can leuwih siga nu lain. Tina
ladang melak paré nu dipupuk ku kapeurih jeung peurah kahirupan, Mang Jamal
bisa nyakolakan Darman anak nu panggedéna nepi ka bisa jadi jelema di kota.
Suku dijieun hulu, hulu dijieun suku lain bobohongan sangkan anakna bisa nagen
dina tatapak anu waluya.
Kahayang Mang Jamal waktu harita,
susuganan bisa ngajadikeun Darman jelema, manéhna bisa nungtun adi-adina anu
dua, anu masih kénéh butuh biaya. Tapi teu kitu ning haté
jelema. Rérés sakola
jeung nyekel gawé Darman langsung rimbitan. Milik gede keur manéhna
bisa nyandingkeun awéwé kota nu cenah jelema jegud. Cenah. Enya cenah. Da nepi ka
kiwari gé
berkah Mang Jamal can pernah nincak imah minantu jeung bésanna. Tepung ngan saukur dua
kali. Hiji keur ngawinkeun di hiji gedung, kadua basa ningali incu di rumah
sakit. Ti dinya mah pleng.... Horéam
panggih gé.
Nepungan maranéhna ngan saukur nambah gudawang nu rohaka dina jeroeun
dadana. Kaayaan manéhna ti kampung bau lisung ngan saukur nambah ruruhit keur bésan
katut minantuna. Inget kénéh waktu harita, haté
kacida bagja waktu ngadéngé anakna boga budak. Incu munggaran Mang Jamal. Ti imah
dagdag dégdég
jeung pamajikan. Sagala dibekel keur bawaeun ka kota. Mélaan ngéclok duit ka tatanggana demi
nyenangkeun jeung nyambat incu sorangan,
incu munggaran.
Sagala dadaunan anu ngarangsang
keur kaluarna cai nyusu dibawa. Daun katuk mawa sabebed. Sasayuran anu aya di
tempatna sagala dibawa, bayem, kangkung, jeung nu lianna, ngahaja dibawa,
ngarah minantu bisa nyusuan anu jadi incuna.
“Papi, simpen di luar tuh, nanti anak kita kena virus desa,”
minantu ngadilak kana barang bawaan Mang Jamal nu diteundeun di luhur kasur
tempatna.
Deg. Kana haté
aya nu neunggeul karasa pisan nyanyautan. Mang Jamal ngarérét
ka pamajikan nu sigana sarua neundeun katugenah siga manéhna. Kahayang mah nyium,
mangku ka incu nu ngagebra, tapi sigana bésan nu aya di dinya teu
ngidinan. Enya virus ti lembur sieun nerkab ka maranéhna urang kota. Mang Jamal surti, bésan katut minantuna teu hayang
kaanjangan ku dirina. Sanajan teu togmol ku omongan tapi Mang Jamal ngarasa,
waktu harita bésan mangku sarta mawa incu ka luar ti kamar.
“Ehm, Dede cantik di luar dulu yah sayang, supaya tidak pengap, di
kamar banyak orang, cup...cup...,” cenah atra dina ceuli.
Nu tadina hayang lila, malah rék ngemitan
orok sapoé
mah, teu jadi. Padahal Mang Jamal geus angkaribung mawa pangadeg teuing
sababaraha setél. Kitu deui pamajikan, sasat sasabaraha peuting maranéhna
kurang saré
balas ngabadamikeun pakéan nu rék dibawa sarta ngawangkong lampah
anyar mapag nu jadi incu.
“Kulem wé atuh di dieu, Pak,” Darman
ngahulag waktu bébéja rék balik.
“Ah, keun wé di ditu loba kénéh
pacabakan,” témbal Mang Jamal tamba heunteu ngomong.
“Ké atuh urang jajap ka terminal.”
“Papi, gendong dulu nih Dedenya,” géréwék minantu ti jero kamar.
Sakeudapan Mang Jamal
papelong-pelong. Ngarti. Enyaan ngarti pisan Mang Jamal.
“Jig wé atuh karunya, Bapak mah bisa
sorangan,” témbalna
bari léos
ningalkeun Darman. Leumpang ngagedik teu nolih deui ka tukang.
“Kunaon Bapakna, ditingali tatadi
téh
ngan ngahuleng kitu?” teu kanyahoan Bi Éha pamajikanna geus aya di gigireun.
Ngélék
boboko, leungeun katuhuna mawa téko. Cag boboko diteundeun dina galengan.
Sangu, jeung deungeun sangu, sapuratina anu aya dina boboko dikaluarkeun.
Ngajajar. Sangu ngebul, beuleum peda
beureum, kurupuk malarat, jeung sambel goang ngajagrag. Seungit meleber.
“Mana coél sambelna,” Mang Jamal culang
cileng néangan
batur sambel.
“Ah, éta wé ngarampid sorangan dina
tangkal, tah tomat héjo nikmat geura,” Bi Éha nunjuk kana tomat ngora nu
meuhpeuy dina tangkal, gigireun pisan Mang Jamal.
“Aéh enya nya, ning tanginas geus
nganteuran,” Mang Jamal kokocok leungeuna kana cai nu aya dina sela-sela galengan.
“Lah méh nyalsé, barina gé
itu Pa Rt teu ngarareunah, hayang
dipangmeuseulkeun.”
“Nya alus atuh aya gawé,
malaur di imah ngahuleng waé,” ceuk Mang Jamal bari metik tomat nu
aya deukeut manéhna, laju dikumbah, dicoélkeun kana sambel goang, am
diweuweulkeun. “Hayu atuh
bareng sasarapna, éh lain ngahuleng kitu,” Mang Jamal mencrong kanu jadi
pamajikan.
“Nyéta geus sabaraha poé,
inget waé
kanu jadi incu,” Bi Éha némbal halon. Dina juru panon katingali aya nu nyalangkrung.
Nahan cipanon nu rék bedah balas nahan rasa kakangen kanu jadi incu.
“Ah geus tong dipikiran, da aya
indung bapakna nu sarenang,” Mang Jamal miceun semu tinu jadi pamajikan. Kolébat dina beungeut nembongan incuna.
“Geus bisa kumaha nya, éta budak,” teu karasa biwirna engab ngagerendeng, haté
nyawang kanu jadi incu nu sarua dipikameumeut.
“Tuh, bisa wé
ka batur, ning di dinya gé sarua inget nya,” Bi Éha seuri leutik. “Iraha kacang
panjang téh
bisa dipanén nya? Susuganan bisa ka kota
nempo incu.”
“Tilu bulanan gé
bisa dipanén
sigana mah, ngan kitu wé unggal poé kudu dititénan da melak palawija mah béda
jeung paré
nu bisa diculkeun.”
“Enya lah ké mun nyalsé
dibantuan,” Bi Éha némbal bari nyokot sangu tina boboko. Am duanana dalahar
balakécrakan.
Panonna neuteup ka tiap tuturus jeung nu lainna kalawan imeut. Tiap jengkal
taneuh teu aya nu kaliwat tina teuteupna. Haténa dipinuhan ku pangharepan anu kacida
gedé.
Susuganan tina ladang kacang pancang bisa nedunan kahayang maranéhna.
Tuturus munggaran anu neundeun pangharepan anu kacida dianti ku maranéhna.
***
Tara aya waktu anu kaliwat pikeun
Mang Jamal ngaroris tatangkalan anu keur meujeuhna. Teu sirikna ungal isuk
beurang jeung soré waktuna dibéakeun di kebon, dina tangkal kacang
panjang. Keur ngareureuhkeun awakna sanggeus bérés barang gawé,
Mang Jamal nyieun saung. Teu gedé
ngan sadeupaeun manéhna, tapi kacida ngabantu pikeun nyingkahan rereged katut kacapé
satutas baranggawé. Komo pan ayeuna mah Mang Jamal melak palawija, anu saeutikna
meakeun waktu jeung tanagana. Béda keur jaman manéhna
melak paré
ceuk paribasana bisa diculkeun. Loba waé
pagawéan
anu kudu dituntaskeun sangkan kacang panjangna alus tur meunang harga anu
mundel.
Ti mimiti nyieun galengan leutik
atawa bédéng
anu kudu maké
kasabaran kacida, maklum lahan anu dipaké téh urut sawah, atuh dina nyieun
galengan téh
kudu alus pisan. Ditungguan nepi ka garing bener tur taneuhna alus sarta merenah
pikeun bibit kacang panjang. Tina tiap galengan katingali susukan leutik anu
dijieun ku haté jeung harepan manéhna pikeun hirupna, ngahaja dijieun
pikeun nyéboran
kacang panjang. Teu poho waktu nyieun bédéng téh manéhna ngawurkeun gemuk domba
jeung kompos meunang ngahaja nyieun. Ayeuna mah ditambahan sangkan hasilna mucekil
maké
gemuk anu dibeli ti désa. Ngaranna pupuk organik super cenah, teuing gemuk
nanahaon ngan sakadar ngajalankeun amanat ti désa waé sangkan hasilna tatanén
alus. Bari jeung kudu dibeli gé nya kapaksa waé tinimbang hasil panén
gagal.
Rérés ngageulisan bédéng
tur merenah, terus nyieun liang leutik anu dieusian bibit kacang panjang hiji
atawa dua tiap liangna. Geten, jeung tulatén pisan, bisi aya nu kaliwat.
Ti barang muncunghul nepi ka kacang jarucul jarangkung sarta ngarambat kana
tiap tuturus nu ditancebkeun, teu kaliwat tina paniténna.
Teu poho tiap waktu, tiap liang
diilikan bisi aya nu teu jadi atawa paéh. Tah kanu hal siga kieu Mang Jamal
buru-buru melakeun deui binih anyar, sangkan tiap liang tetep ngahasilkeun
kacang panjang anu alus.
Ayeuna kacang keur meujeuhna
sumedeng ligar, Mang Jamal beuki bumetah dina saung paniisan. Sakapeung dudukuy
semplakna hideng ngipasan awakna nu buliglag bakat ku hareudang. Ehm, dua poé gé
sigana geus panén, sigana nu iyeu mah meunang harga da ningali kana kacang
panjang bogana béda pisan jeung nu Mang Uko anu laleutik rada koneng sarta pondok, Mang Jamal
ngagerendeng, agul sorangan.
***
“Iraha cenah Bandar Ujé
datang, tuh padaringan di goah meni geus ngelentrung euweuh eusian,” Bi Éha
ngagorowok ti tepas imah.
“Nya ke urang ka leuit heula,”
sora Mang Jamal teu éléh tarik.
“Pan leuit ge kosong!”
Mang jamal tunga tengo kana leuit.
Leuh enya wé,
geuning geus kosong. Itu deui gentong di goah geus suwung euweuh eusian. Ah,
keun wé
ke deui pabeubeurang Bandar Ujé sigana datang, mikeun hasil kacang
panjang. Sigana mucekil hasilna. Jaba loba aya kana sakintalna, kaduana kacang
panjangna paranjang, baleuneur sedeng, jeung warnana héjo semu hérang,
keur meujeuhna nikmat didaharna.
“Mang, yeuh hasil kacang téh
ngan meunang sakieu,” Bandar Ujé nolol tina golodog imahna.
“Maenya sakieu?” Mang Jamal nampanan
duit. “Kéla
bisi salah ngitung, pan kamari téh
sakintal?”
“Enya sok wé itung dua ratus dikalikeun
sakintal sabaraha? Bener pan duapuluh rébu?”
“Baruk dua ratus pérak?”
“Puguh keur ceuyah kacang panjang
téh,
dimamana ngahunyud. Sakitu gé sukur dibayar, da nu Mang Jamal mah
diheulakeun komo nu batur mah teu kajual da nambru teuing di lapakna,” Bandar Ujé
nerangkeun kaayaan patani ayeuna.
“Nya nuhun atuh,” Mang Jamal
ngawalon antaré, nahan rasa nu ngagalura dina jeroeun dada. Rét ka pamajikana anu tatadi
ngabandungan ketak Bandar Ujé, rét kana duit nu digigiwing ku
manéhna.
“Tah beubeunangan panén
kamari, jig beulikeun béas samahina wéh,” duit nu salambar dibikeun ka
pamajikakna. Léos wé Mang Jamal ka pangkéng. Teu hayang ningali kumaha
pasemon pamajikanna. Da geus kajudi pisakumahaeun sedih jeung nalangsa
pamajikan nampa ladang panén kamari.
Dua puluh rébu dina jaman kiwari.
Beu...beu...jauh tanah kalangit. Sanajan keur ngala kacang panjang teu
ngaburuhkeun ka batur, tapi pan tanaga manéhna méh laas ngabélaan
kacang panjang. Teu kaitung modal nu geus dikaluarkeun ku Mang Jamal sangkan
hasil tanénan
sugih. Gemuk, binih, tuturus pan éta kabéh kudu ku duit. Nyaho kieu mah
mendingan angger wé teu ingkah balilahan melak paré. Nya kitu abong jelema hayang
meunang nu leuwih. Antukna kieu geuningan. Leuit kosong, nu puguh mah hutang wé
beuki baranahan keur ngamodalan kacang panjang. Sakitu teu ngaburuhkeun ka
batur. Sagala dilakonan ku sorangan
jeung pamajikanan. Sakapeung dibantuan kunu jadi anakna nu aya di lembur. Tapi
kieu geuning hasilna. Duh aya kieu milik diri, Mang Jamal ngagerendeng.
***
Tisaprak Mang Jamal nampa hasil
panén
ti Bandar Ujé,
ayeuna mah lunta-lanto ka kebon, sumawona miara, ngariksa geus teu dilakonan.
Ngan hiji nu angger dilakonan, ngadaweung di hareupeun imah. Nilik- nilik kana
tuturus anu naranceb, sarta merhatikeun ngarambatna kacang panjang anu ngagebay
pikabitaeun. Runggunukna éstu nambah waas jeung kangen ka mangsa nu larung. Mangsa
leutik dimana manéhna jeung Bapakna baheula kaasup jalma sugih mukti. Sugih
tina ladang tatanén diantarana kacang panjang. Ningali tuturus anu katingali
atra ti hareupeun imahna bisa saeutik-saeutik ngubaran haté. Ringkelna kacang panjang, morontodna tangkal
méh
jucung, lumayan bisa nyeuihkeun bangbaluh haténa. Héjo ngémploh rambatna kacang
ngumbarkeun paninenungan Mang Jamal waktu keur ngariksa miara éta
tangkal.
Awak Mang Jamal anu nyangsaya dina
korsi butut teu sirikna ngagurubug, tibuburanjat hudang. Waktu kadéngé
atra aya sora mobil eureun hareupeun imahna. Panonna teu sirik dibelél-belél,
dibolototkeun hayang awas kanu ngabagug. Tétéla aya mobil weuteuh, eureun
hareupeun imahna. Leuh mobil saha nya? Saumur nyunyuhun hulu karék ayeuna aya mobil alus ngalanto ka lemburna
komo ieu eureun pisan di buruan imahna.
Breeg. Budak leutik ngabrul,
ngaronyom ka mobil anu karék datang. Teu sirikna dirampa, diusap lain bohong. Mang
jamal nyerangkeun ti kajauhan, na saha atuh anu boga éta mobil. Kapanasaran leungit
waktu tina jero mobil kaluar hiji jelema. Dedegan sidik, moal pangling sanajan
kasilep ku pakean anu teu biasa di lembur. Calana lepis sarta dikameja biru langit garis-garis, teu
poho dasi ngagantel tina beuheungna. Buukna
semu beureum ngajiripit, sapatuna hérang
ngagenjlang katojo ku panon poé. Dituturkeun ku istri geulis lir
bidadari ti kayangan téh lain bohong. Dangdanan sarua teu matut urang lembur. Maké
rok mini, teu kireum-kireum palebah pingping, androkna dibeulah nepi ka luhur.
Atuh tiap ngaléngkah téh, gelempong pingping atra
kamana-mana. Diselop jangkung, maké tas leutik. Ditukangna awéwé
saumuran, ngan bajuna basajan pisan jauh tanah ka langit jeung maranéhna.
Ngangais budak leutik umur 2 taunan.
Darman! Haté
Mang Jamal surak. Kasono nu ngamomotan kanu jadi incu sigana bakal kaubaran.
“Indungna....Indungna, tingali tuh
nu datang,” Mang Jamal teu sirikna lumpat ka dapur ngageroan pamajikan.
“Aya saha Bapakna? meuni rareuwas.”
“Buru tingali itu kaluar, geuwat
salin bisi ngérakeun,” Mang Jamal muru pangkéng seja ganti baju anu biasana
dipaké
ka sawah ku baju anu merenah.
“Baruk si Darman jeung pamajikanna,”
Bi Éha
timbang olohok ningali kanu anyar datang.
“Ema....Bapak, araya?’’ sora Darman
kadéngé.
“Aya...aya, buru ganti pakéan
ngadon ngahuleng kitu,” Mang Jamal noél pamajikan nu keur noong tina jandéla.
“Aéh enya nya,” Bi Éha
gura-giru ka kamer.
“Jam sabaraha ti kota, paingan ti
kamari inget waé kanu jadi incu. Alah apal rék datang mah meureun Bapak
nyiapkeun kadaharan karesep hidep,” Mang Jamal mencrong anakna. Paneuteupna pindah muru nu dipikasono, nyéta
incuna nu keur diais ku awéwé gigireun minantuna.
“Teu ngahaja Pak ka dieu téh.
Pédah
tadi tos ti uleman, ngalangkung ka dieu. Janten teu nyandak nanaon. Ni, Dé
rumah Kakék,”
Darman ngais budakna. Dinangna néngné sarta dibikeun ka Bapakna.
Aya nu ngajeletit kana ati, ngadéngé
ucapan Darman. Ning nu jadi anakna lain karna iklas jeung ngahajakeun nepungan
kanu jadi kolot. Ieu mah pedah cenah ngaliwat. Tapi haténa kaubaran bisa ningali incu
kameumeut.
“Ehm alhamdulillah, geuning aya
Darman jeung si kasép...” Bi Eha norojol sarta langsung ngais incuna nu keur
diais ku Mang Jamal.
“Kadia Cu nya, ka Enin. Sono Enin
téh,”
Bi Éha
nyiuman incuna.
“Sum, bawa Dédénya nanti gerah,” pamajikan Darman
ngarérét ka pangasuhna, siga teu panuju anakna
digulang gapér
aki-ninina.
“Oh iya, Bu,” teu talangké budak di bawa ka luar.
Sanajan sono kanu jadi incu, teu
majar kumaha. Tapi haté kacida bagjana, kadatangan anakna ti kota éstu
geus jadi pangreueus keur maranéhna. Kadatangan Darman jeung pamajikan
sarta mawa mobil geus nambahan komara Mang Jamal di éta lembur.
Bi Éha cakah cikih nyadiakeun kadaharan
anu panghadéna
demi mupujuhkeun anu anyar datang. Teu sirikna sagala dijieun asal sémah
ngarasa senang. Keur popolahna kapaksa ngageroan Bi Jumi tatangga deukeutna
ngarah pagawéan
téréh
bérés.
“Melak naon ayeuna, Pak?” Darman
muka obrolan.
“Kacang panjang, ngan ah kitu teu
kajadian,” Mang Jamal humandeuar.
“Teu kajantenan kumaha, Pak?”
“Nyéta teu beubeunangan harga,
kamari gé
kérék
panén
sakali ngan beunang dua puluh rebu. Jadi kaitung sakilo téh
ngan dua ratus.”
“Baruk dua ratus. Naha da di kota
mah sakilo téh
opat rébu.
”
“Nyéta kieu ari nasib di lembur
mah, Man. Angger wé nu senang mah nu boga modal. Ari patani mah angger wé
tingkocéak.
Majar téh
ceunah kacang panjang mah ceuyah, jadi euweuh hargaan.”
“Mam, ternyata kacang panjang di
sini harganya dua ratus, murah ya?,” Darman ngarérét ka pamajikanna.
“Mending beli saja di sini ya, Pi, kalau dua ratus, béda dengan di kota yang sampai empat
ribu.”
“Yu, Pak ah urang ningalian ka
kebon,” Darman ngajakan Mang Jamal.
“Hayu atuh.”
Bapak jeung anak patutur-tutur lempang
mapay galengan. Sakapeung Mang jamal nuduh-nuduhkeun sawah anu aya digigireun
kebonna. Teu poho nataan tanah atawa
sawah anu rek dijual ku batur, susuganan atuh anakna boga niat meulian tanah di
lembur pikeun investasi ka hareupna.
“Pak, ning kacang panjangna teu
acan dialaan deui?” Darman melong kana kacang panjang anu marontod pikabitaeun.
“Lah diala gé
kateuteuari, béak-béak tanaga atuh ari ngan saukur dua ratus mah. Rugi ku
tanaga. Komo Bapak geus kolot. Éta gé sok aya nu meuli, ah ngala
sorangan wé.
Sakahayangnga rék loba ogé. Keun wé antep keur binih, éngké gé aya nu butuheun,” Mang Jamal
ngomong panjang lébar.
“Emut kacang panjang téh,
émut
ka Bapak Mitra, resepeun pisan kana kacang panjang téh, méh unggal dinten mésér
waé.”
“Baruk bésan resep kacang panjang? sok
wé
atuh mawa sing loba keur ka kota. Jeung bisi rék dijual di ditu, malaur di
dieu euweuh hargaan.”
“Ah enya badé
nyandak, Pak.”
“Sok wé sakahayangna.”
***
Dibantuan Mang Uju, Mang Caca, Bi
Enin tatangga anu deukeut imah, kacang panjang diala. Darman katut minantuna timbang
tutunjuk waé.
Bentik curuk tamba tutunjuk téh lain bohong. Sadayana sumuhun dawuh,
teu daék
mungpang. Inggis dibendon. Komo ieu nu nitahna urang kota nu jugala. Leuh
pisakumahaeun mereun lamun teu daék téh. Kabéh pada ajrih di titah kunu
anyar datang ti kota. Orang kota téa atuh piraku wé teu méré saanu, aya gerentes leutik
dina haté
Mang Uju, Mang Caca ogé Bi Enin.
Mang Jamal mah léos
we ka imah, teu maturan anu keur ngala kacang panjang. Manéhna
cakah cikih mantuan pamajikanna anu keur popolah keur bahaneun anakna ka kota.
“Enyaan panén yeuh, loba ogé
kacang panjang téh, lumayan cangkéng asa pasiksak.”
“Nya ngala sakumaha kitu?”
“Kabéh wé dirampid, da ceuk budak
didinya, tuh mobil ogé kuat ka metet ku kacang panjang, sawaréh
mah diteundeun di luhureun mobil.”
“Geuning diala kabéh.”
“Enya lebar cenah daripada teu
diala, kuriak kolot dina tangkal waé.”
“Keun we atuh sugan bisa dijual di
kota, da cenah harga diditu mah opat rébu.”
“Milik gedé atuh Mang.”
“Amin.” Mang Jamal ngahaminan.
***
“Mana indungna deungeun sangu téh?
Tadi mah katingali rempeg, maké asa ningali goréng
hayam sagala.”
“Béak lah teu nyésa.”
“Béak ka mana?”
“Ih, pan sagala gé
di bawa ka kota. Da jol itu resep, ieu beuki, nu ieu raos, ka goréng jéngkol dibawa da ceunah sok nikmat
tuang, nya kabéh wé dibawa ku minantu euweuh nu nyésa.”
Rasa
lapar nu aya jadi leungit, teuteupna manco kana boboko nu eusiuna saeutik deui.
“Ari tatangga anu mantuan geus dibéré?”
“Boro-boro
dibéré
da euweuh nanaon, pan ceuk kuring gé kabéh dikerid.”
“Popolah
deui wé....”
“Mana
atuh duitna, teu boga pisan. Tadi gé can dibayar ka warung.”
“Ari
sugan téh
Darman ngeu....”
“Ngeupeulan,
bororaah, sugan téh méré ka di dinya,” Bi Éha ngomong semu ambek. “Jaba urang kudu
muruhan kanu tadi ngala panjang, jeung kanu mantuan di dapur.”
Di
langit panonpoé mimiti amintan. Sésa-sésa cahaya masih katojo samar.
Amitan ka saniskara mahluk seja ngampih ka panyirurukan. Alam madhab mimiti
reupreupan. Méré tangara ka mahluk kumelendang di bumi sangkan ngampih ka
imah. Tapi teu kitu keur Mang Jamal. Titatadi ngajengjen dina dapuran awi,
merhatikeun kalawan gemet kana tuturus kacang panjang anu carang teu aya
buahan. Tuturus nu isuk tadi masih leubeut,
meuhpeuy ku kacang panjang. Paneuteupna beuki gudawang nilik-nilik
kacang panjang nu korédas. Teu sirikna nu pentil kabéh diringkid euweuh nu nyésa.
Pon kitu deui kacang panjang nu parangjang koneng nu diajam keur pibiniheun teu
nyésa.
Tina
juru panon teu karasa aya nu murag, haneut maseuhan pipi anu geus kemong balas
mikiran kahirupan. Tunggara kabina-bina. Tuturus anu dijieun maké
tekad jeung cinta sangkan ngahasilkeun palawija anu mundel. Mundel dina urusan
harga, teu ngabukti. Katurug ayeuna Mang Jamal kudu nauran hutang ti ditu ti
dieu. Geus puguh hutang urut miara tatanén, ayeuna beuki baranahan. Datang
anakna lain keur nyenangkeun sumawona kabagja tapi nambah lara nalangsa nu
beuki rosa. Kilangbara méré kanu mantuan buburuh ngala tatanén, atuh méré
kanu jadi kolot.
Turus
pangharepan anu salila ieu dipaheutkeun dina haténa lalaunan caroplokan.
Pangharepan nu salila ieu digemuk ku cinta nu maneuh ayeuna saeutik-saeutik
maluguran, neundeun karaha nu moal laas nepi ka iraha waé. Turus pangharepan kari
waasna. Aya nu bedah tina kongkolak panonna teu katadah. Lir bedahna tangisan
Dewi Sri nu ceurik balilihan teu diangkir cicing renggenek dina lahan nu salila
ieu dijadikeun pangreureuhan, dijadikeun pangniisan. Teu diondang ku patani
nohonan jangji ngahasilkeun leuit nu sugih mukti. Jeritna Dewi Sri parat kana
jajantung jeung haté Mang Jamal nu mingkin gudawang mikiran kahirupan.